Szanowni  Rodzice !

       Mając na uwadze fakt, iż wiele dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym wymaga terapii logopedycznej mającej na celu skorygowanie wad wymowy, rozwinięcie słuchu fonematycznego, a co się z tym wiąże zapobieganie problemom z czytaniem, pisaniem oraz w kontaktach społecznych na internetowej stronie naszej szkoły zamieszczane będą artykuły dotyczące tematyki logopedycznej. Cyklicznie pojawiać się będą także ćwiczenia dotyczące:

• usprawnienia aparatu artykulacyjnego i oddechowego,
• rozwijania słuchu fonematycznego,
• wymowy poszczególnych głosek.

       Żywię nadzieję, że treści, które będą zamieszczane będą odpowiedzią na Państwa pytania a jednocześnie wzbogacą i rozwiną współpracę z logopedą. 

           Z poważaniem

                                                                             Logopeda

                                                                    Hanna Niezabitowska

Słuch fonematyczny jest niezbędny do rozumienia mowy. Jeżeli jest on zaburzony to zarówno dorośli, jak i dzieci mogą mieć problemy z mówieniem i rozumieniem (np. niektóre osoby z objawami afazji, dzieci, u których mowa rozwija się z opóźnieniem, dzieci z trudnościami w nauce czytania i pisania).
Słuch fonematyczny
Gdy ktoś do nas mówi, to dzięki słuchowi fonematycznemu jesteśmy w stanie wyodrębnić z potoku dźwięków mowy te cechy, które pozwalają nam zidentyfikować fonem. Dlatego wiemy, że np. [t] i [d] to dwie różne głoski, choć różnią się one tylko jedną cechą (dźwięcznością). Słuch fonematyczny oprócz różnicowania fonemów pozwala nam także je identyfikować (wiemy, że dany dźwięk mowy to [s] niezależnie od tego, czy wypowiedziała go kobieta czy mężczyzna, czy został wypowiedziany poprawnie czy też przez osobę z wadą wymowy).
Słuch fonematyczny może być zaburzony w różnym stopniu: od lekkiego (kłopoty dotyczą różnicowania tylko niektórych opozycji, np. miejsca artykulacji) do bardzo głębokiego (brak możliwości różnicowania dźwięków mowy). Kształtuje się on i rozwija pod wpływem bodźców językowych od chwili narodzin. Osoby z otoczenia niemowlęcia używają konkretnego języka. Dziecko słucha ich mowy, a jego mózg uczy się dźwięków języka, który słyszy. I coraz lepiej potrafi rozpoznać charakterystyczne dla danego języka fonemy. Jednak żeby zrozumieć to, co ktoś do nas mówi, musimy nie tylko identyfikować i różnicować fonemy. Nasze wypowiedzi składają się z wyrazów i zdań. Musimy umieć powiązać brzmienie słów z ich znaczeniem (co wcale nie jest sprawą prostą). I do tego wszystkiego niezbędne jest prawidłowe funkcjonowanie słuchu fonematycznego.




POŁYKANIE NIE JEST TAK ŁATWĄ CZYNNOŚCIĄ

Połykanie nie jest tak łatwą czynnością, na jaką wygląda. W proces połykania jest zaangażowanych wiele mięśni jamy ustnej (język!) i gardła. Kęs pokarmu najpierw powinien zostać odgryziony, następnie przeżuty (żuchwą, a nie roztarty językiem), a potem dzięki ruchom mięśni języka i gardła połknięty. Kęs nie wpada do żołądka tylko i wyłącznie za sprawą siły ciążenia. Jest on przesuwany! Dlatego też osoby, które cierpią na porażenie akurat tych nerwów, które unerwiają mięśnie języka czy gardła mają z połykaniem poważne problemy.
Sposób połykania zmienia się wraz z wiekiem. Niemowlę połykając angażuje wszystkie mięśnie twarzy, a język trzyma pomiędzy wałkami dziąsłowymi. Wargi są napięte, ale (uwaga!) mięśnie żujące rozluźnione. To jest tzw. niemowlęcy sposób połykania. Kiedy dziecku wyrastają pierwsze zęby praca jego języka, żuchwy i warg zaczyna przystosowywać się do nowego rodzaju pokarmów (coraz twardszych i wymagających wstępnej obróbki w jamie ustnej). Przedszkolak (3-4-latek) połyka już jak osoba dorosła: język jest spionizowany, mięśnie żujące napięte, a mięsień okrężny warg rozluźniony. (E.Stecko, Zaburzenia mowy u dzieci). Języka podczas połykania nie powinno być widać!
Czasem jednak nawet u starszych dzieci można zaobserwować połykanie typu niemowlęcego. Maluchy te mają za słabe mięśnie języka, co w przyszłości może być powodem wad wymowy (np. seplenienia międzyzębowego). Dlatego też od urodzenia warto obserwować, jak dziecko je, połyka i oddycha. Jeżeli zauważycie jakieś nieprawidłowości, warto zwrócić się o pomoc do logopedy. Można też samemu profilaktycznie ćwiczyć z maluszkiem narządy mowy. Oczywiście w formie zabawy (patrz: Zabawy - Ćwiczenia narządów mowy). Takie ćwiczenia wzmocnią mięśnie języka i być może uchronią dziecko przed terapią logopedyczną.

PROFILAKTYKA LOGOPEDYCZNA

Logopeda kojarzy się z kimś, kto tylko koryguje wady wymowy. Jednak coraz więcej osób wie, że do logopedy mogą "iść" także noworodki. I właśnie tu piszemy, kiedy warto wybrać się na taką konsultację, na co zwrócić uwagę opiekując się malutkim dzieckiem, co robić, by nasza pociecha w przyszłości poprawnie mówiła. Serdecznie zapraszamy!
MAMO! TATO! JUŻ JESTEM, czyli profilaktyka logopedyczna
Od jakiegoś czasu bardzo dużo mówi się o plastyczności mózgu, zwłaszcza o plastyczności mózgu małego dziecka. Już w szpitalu na oddziale noworodkowym maluszek mógł mieć szansę zetknięcia się po raz pierwszy w życiu z logopedą. Jeżeli w szpitalu, w którym urodziło się dziecko, był logopeda, maluszek z pewnością został przez niego zbadany (logopeda ocenił odruchy z okolicy twarzy, długość wędzidełka podjęzykowego, budowę jamy ustnej). Jeśli zauważył jakieś nieprawidłowości, na pewno poinformował rodziców, co należy dalej robić. Wczesna interwencja bowiem znacznie zwiększa szanse dziecka na prawidłowy rozwój. Zmiana i korygowanie przyzwyczajeń u dziecka kilkuletniego (nawet 2-, 3-latka) jest znacznie trudniejsze i bardziej czasochłonne niż u niemowlęcia. "W pierwszym okresie dzieciństwa wykształcenie zdolności mowy ma o wiele większe znaczenie niż późniejsze ćwiczenia, ponieważ po 4 roku życia partie mózgu odpowiadające za rozwój mowy osiągają swoją dojrzałość" (E. Stecko, Zaburzenia mowy u dzieci, Warszawa 2001). Potem można mówić już tylko o korygowaniu, a nie o profilaktyce.
Oczywiście większość dzieci rodzi się całkowicie zdrowa, nie budzi niepokoju ani lekarzy ani rodziców i będzie rozwijać się w sposób prawidłowy. Jednak warto zwrócić uwagę na niemowlęta z grup ryzyka. Jeśli były problemy w ciąży (choroby, leki, ciąża zagrożona itp.), podczas porodu (np. cesarskie cięcie), dziecko dostało małą ilość punktów Abgar (poniżej 8), problemy z karmieniem piersią, noworodek powinien być obejrzany przez logopedę.
Co powinno niepokoić rodziców niemowlęcia:
• gdy niemowlę śpi (a potem i czuwa) z otwartą buzią (często rodzice mówią: "On ma taką wiecznie zdziwioną minkę"),
• gdy dodatkowo maluszek często trzyma język na zewnątrz jamy ustnej,
• gdy dziecko oddycha przez usta - powietrze wdychane przez nos jest ogrzane, odpowiednio nawilżone i oczyszczone, natomiast przez usta maluch wdycha powietrze zanieczyszczone, suche i chłodne (zwłaszcza zimą), więc jest bardziej podatny na przeziębienia (wyschnięta śluzówka nie stanowi odpowiedniej bariery dla wirusów i bakterii). Dodatkowo otwarta buzia nie sprzyja prawidłowemu kształtowaniu się zgryzu.
• gdy czubek języka dziecka nie jest zaokrąglony, ale ma kształt serduszka (świadczy to o skróconym wędzidełku podjęzykowym; odpowiednie masaże często na tyle rozciągają wędzidełko, że jego podcięcie nie jest konieczne - zajrzyj do działu Terapia - Niemowlęta)
• ma 2 miesiące i nie budzi się przy głośnych dźwiękach; ma 3-4 miesiące, a nie reaguje na bodźce dźwiękowe (niemowlę w tym wieku powinno poruszyć głową w odpowiedzi na głośny dźwięk). Mimo że teraz bada się słuch już u noworodków, warto bacznie obserwować reakcje brzdąca na dźwięki.
• ma 6 miesięcy i nie gaworzy (gaworzenie to świadoma zabawa głosem, są to ciągi sylab np. dadada).
• skończyło 1 rok i nie pojawiło się jeszcze ani jedno słowo znaczące, wypowiedziane przez dziecko świadomie (np. mama, tata).
Uczymy nasze dziecko mówić!

DOMOWA  PROFILAKTYKA  DLA  RODZICÓW

    
W szkole ,co roku, obserwujemy wiele dzieci z różnego typu zaburzeniami mowy. Najczęściej jest to: parasygmatyzm / zastępowanie głosek sz,ż,cz,dż głoskami s,z,c,dz lub ś,ź,ć,dź albo odwrotnie/, seplenienie,reranie,pararotacyzm /zastępowanie głoski r głoską l lub j /,kapacyzm /zamiana k,g na t,d lub odwrotnie/,wymowa bezdźwięczna, w której głoski dźwięczne zastępowane są przez dziecko ich odpowiednikami bezdźwięcznymi /np. b-p, d-t itd./.

     Istnieje związek zaburzeń mowy z trudnościami w nauce, a szczególnie na przedmiotach, które wymagają poprawnego pisania, czytania i wypowiadania się. Dzieci z wadami wymowy popełniają błędy nie tylko w czytaniu, ale i w pisaniu te same, które wykazują w mowie spontanicznej.

    Jak postępować, aby rozwój mowy przebiegał prawidłowo?

1.     Świadomie i systematycznie obserwujemy rozwój dziecka.

2.     Zwracamy uwagę na przyrost jego umiejętności językowo-komunikacyjnych. Jeżeli jest zbyt mały zasięgamy porady u lekarza, logopedy lub nauczyciela.

3.     Zawsze mówimy zrozumiale i wyraźnie. Dbamy o poprawność i staranność mowy i wymowy. Unikajmy „ spieszczania” słów.

4.     Dziecko powinno reagować na aktywność uczuciową i słowną otoczenia. Jeśli brak takiej reakcji, można podejrzewać niedosłuch. Kontaktujemy się wówczas ze specjalistą.

5.   Osłuchujemy dziecko ze słowem czytanym – uczymy je obcować z książkami. Opowiadamy dziecku bajki, wspólne oglądamy filmy i rozmawiamy na ich temat, czytamy książki lub czasopisma.

6.     Często bawmy się razem, żartujmy z dzieckiem, uczmy je piosenek, wierszyków, wyliczanek.

7.     Tworzymy warunki do zabawy, ruchu i pracy twórczej.

8.     W razie, gdy zaobserwujemy trudności w zakresie rozwoju lub edukacji dziecka, zwracamy się o poradę do pedagoga lub psychologa.

9.     Często nagradzajmy dziecko- słowem, gestem , uśmiechem.

10.  Uczmy dziecko samodzielności.

11.  Szanujmy jego indywidualizm.

Logopeda radzi:

1. Nie gaśmy naturalnej skłonności dziecka do mówienia swym brakiem zainteresowania, nieprzyjemnymi uwagami, zawstydzaniem itp.

2.   Słuchajmy uważnie i cierpliwie tego co dziecko mówi. Nie poganiajmy go, nie zbywajmy, zadawajmy dodatkowe pytania.

3. Nie strofujmy, gdy robi błędy. Wystarczy, gdy serdecznym tonem powtórzymy poprawnie dany wyraz. Za błędną wymowę nie karzemy, nie zawstydzamy i nie żądamy by kilkakrotnie powtarzało dane słowo.

4.  Zachęcajmy często dziecko do aktywności słownej poprzez wspólną zabawę, opowiadanie filmu, książki, przeżytego zdarzenia itp.

5.  Obserwujmy sprawność słuchu i dbajmy o leczenie chorób uszu, by nie dopuścić do niedosłuchu lub głuchoty.

6. Leczymy u specjalisty wady zgryzu, uzębienia, rozszczepy warg i podniebienia. Są to nieprawidłowości w budowie narządów mowy, które powodują wady wymowy i zaburzenia mowy.

7. Nie wymagajmy zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek! Dziecko mając jeszcze zbyt małą ruchomość narządów artykulacyjnych /np. warg, języka/ oraz niedostatecznie różnicując słuchowo dźwięki mowy, nie jest w stanie prawidłowo wymawiać trudniejszych głosek. Zmuszanie je do tego prowadzi do zniekształcania ich, nieprawidłowej wymowy. Tworzymy u dziecka w ten sposób błędne nawyki artykulacyjne, trudne do zlikwidowania.

8.   Jeśli dziecko w danym wieku nie wymawia głosek, które powinno już umieć mówić należy zwrócić się o poradę do logopedy.

                                                           Opracowała logopeda

                                                            Hanna Niezabitowska

ETAPY   ROZWOJU  MOWY

               Proces rozwoju mowy przebiega pewnymi etapami i trwa kilka lat. Podstawą do świadomej obserwacji tego procesu, sterowania nim, różnicowania tego co prawidłowe dla danego okresu rozwojowego, a co powinno budzić czujność rodziców jest jego znajomość.

1.     Okres prenatalny

          / od poczęcia do narodzin/

  Jest to etap przygotowawczy. Następuje rozwój mózgu i narządów mowy.

      2.  Okres niemowlęcy  tzw. melodii

            / od 0 do 1 roku życia /

  Charakteryzuje go:

·        wokalizacja odruchowa / 0-6 tygodnia /

·        głużenie / 2-6 miesiąc /

• gaworzenie /6-9 miesiąc /

  Gaworzenie to ćwiczenie słuchu, narządów artykulacyjnych i spostrzegawczości. Nie ma łączności z mową, choć dziecko wymawia wiele sylab i ich zespołów. Nie mają one znaczenia. Dziecko wyraźnie reaguje na mowę. Chwyta jej melodię, intonację i rytm. Rozpoznaje nastrój najbliższych osób.

 Uwaga: Gaworzą tylko dzieci słyszące ! Jeśli dziecko do 7-go miesiąca nie gaworzy należy się skonsultować z lekarzem !

• echolalia / 9-11miesiąc /

  Charakteryzuje się powtarzaniem przez dziecko własnych i zasłyszanych dźwięków a nawet słów zaraz po ich usłyszeniu.

• rozumienie mowy / 10-12 miesiąc /

            3. Okres poniemowlęcy. 

                / od  1-3 roku życia /

 Rozumienie mowy wyprzedza samą czynność mówienia. Roczne dziecko mało jeszcze mówi, ale już bardzo dużo rozumie. Potrafi prawidłowo reagować na proste polecenia.

·         Okres wyrazu / 1-2 rok życia /

  Dziecko zaczyna dopasowywać nazwy do osób, przedmiotów i sytuacji i próbuje je wymawiać. Głoski, których jeszcze nie zna zastępuje tymi, które już umie. Naśladuje też dźwięki wydawane przez interesujące je obiekty. Dwulatek mówi wciąż niewiele, ale bardzo dużo rozumie. Konstruuje proste zdania np. Am nie! / Nie chcę jeść! /, Mam ci latka. / Mam trzy latka./. Wymawia :

samogłoski:a,o,u,i,y,e

spółgłoski: p,pi,b,bi,m,mi,t,d,n,l

około 300 słów

·         Okres zdania /2-3 rok życia /

  Jest to czas bardzo gwałtownego rozwoju słownictwa. Pojawia się wiele nowych głosek. Dziecko próbuje łączyć ze sobą dwa a nawet więcej wyrazów. Wypowiedzi mają swoistą gramatykę i fantazyjne połączenia dźwiękowe. Bardzo istotna dla tego okresu jest świadomość dziecka jak dana głoska powinna brzmieć prawidłowo, ale realizuje ją często niepoprawnie. Głoski trudniejsze zamieniane są z reguły na łatwiejsze artykulacyjnie.

 Wymawia:

samogłoski: ę,ą

spółgłoski: w,wi,f,fi,ś,ź,ć,dź,ń,k,ki,g,gi,ch,chi,j,ł,s,z,c,dz.

Około 1000 słów

  Tylko część dzieci trzyletnich posługuje się pełnym zestawem głosek, a jego wypowiedzi są zbliżone do mowy dorosłych. Trzylatek ma prawo:

·        nie wymawiać głosek sz, ż, cz, dż i trudnych grup spółgłoskowych;

·        głoska r może być wymawiana jako j,ł lub l;

·        zmiękczać głoski  s,z,c,dz  sz,ż,cz,dż

·        zmiast f może występować ch i odwrotnie

·        w wypowiadanych wyrazach może brakować końcówek.

         4.Okres swoistej mowy dziecka in. przedszkolny /3-7 rok życia/

     Dziecko w tym wieku prowadzi już swobodne rozmowy. Układ zasad budowy zdań nie jest jeszcze w pełni utrwalony. W wypowiedziach występują takie zjawiska jak:

·        metateza – polega na przestawianiu głosek lub sylab / np. kolomotywa– lokomotywa/ ;

·        upodobnienie – np. bebek-chlebek, pam-pan ;

• kontaminacja – czyli łączenie dwóch wyrazów w jeden /np. zatelefonić, pomasłować /

      Szczególnie często wspomniane zjawiska dostrzec można między 3 – 4 rokiem życia. W tym czasie dziecko zaczyna odróżniać głoski syczące s,z,c,dz od głosek ciszących ś,ź,ć,dź. Pod koniec 4-go roku życia pojawia się głoska r.

dziecko czteroletnie:

·        w wymowie utrwalają się głoski : s,z,c,dz;

·        pojawia się prawidłowe r ;

·        zaczyna wymawiać: sz,,ż,cz,dż;

• następuje postęp w wymowie grup spółgłoskowych.

  Dziecko czteroletnie ma prawo:

·        zamieniać głoski sz,ż,cz,dż na s,z,c,dz lub ś,ź,ć,dź

·        zamiast r mówić j,ł albo l

• upraszczać grupy spółgłoskowe.

 U dzieci 4-5-letnich wzrasta zainteresowanie światem, ruchliwość, ciekawość zjawisk przyrodniczych co stymuluje aktywność słowną skierowaną na zaspokojenie potrzeb poznawczych. Dzieci w tym czasie „zalewają” nas pytaniami.

Dziecko pięcioletnie:

·        wypowiedzi są zrozumiałe dla wszystkich;

·        ustalają się głoski : sz,ż,cz,dż

·        poprawnie wypowiada głoskę r;

• czasem upraszcza grupy spółgłoskowe

Rodzice nie powinni się denerwować gdy pięciolatek:

·        poprawnie wymawia głoski sz,ż,cz,dż ,ale w mowie potocznej zamienia je na s,z,c,dz

• gdy ma jeszcze pewne trudności z wymową r

Dziecko sześcioletnie:

      Powinny mieć już opanowaną wymowę, ale badania nie potwierdzają tego. Około

20% dzieci ma jeszcze trudności z wymową głosek:sz,ż,cz,dż oraz r ,a także upraszcza grupy spółgłoskowe.

Dziecko siedmioletnie

     Wymowa powinna być prawidłowa. Wszystkie głoski realizowane poprawnie,bez zniekształceń i bez zastępowania przez inne głoski.

                                                              Opracowała

                                                              Hanna Niezabitowska - logopeda

Klasyfikacja zaburzeń mowy

   Według L.Kaczmarka zaburzenie mowy polega na tym, że albo nie umiemy właściwie zbudować wypowiedzi albo jej też percypować. Uwzględniając treść, formę i substancję wypowiedzi zaburzenia mowy dzieli na :

• zaburzenia treści- dotyczą one procesu uogólnienia, abstrakcji i logiki w budowanych tekstach;
• zaburzenia języka- obejmują przypadki braku mowy /niemotę, afazję/;
• zaburzenia substancji i strony fonetycznej mowy- dotyczą akcentu, melodii i rytmu /np. jąkanie/ bądź niewłaściwej realizacji fonemów w mowie i piśmie.

Zaburzenia w mowie to :

• dyslalia właściwa /np. wymowa r języczkowego zamiast r dziąsłowego;
• paralalia /zastępowanie jednej głoski inną np. safa zamiast szafa/;

mogilalię /opuszczanie głoski, np.oń zamiast koń/.

Zaburzenia w piśmie to :

• kakografia /zniekształcenie liter np.ol zamiast d lub wprowadzenie do pisma innych niepożądanych elementów/;
• paragrafie, polegające na zamienianiu liter w piśmie;
• mogigrafie /opuszczanie liter/.

Najczęstsze zaburzenia w rozwoju mowy dziecka

    Dyslalia /wada wymowy/ -to nieprawidłowość w realizacji jednej lub kilku głosek /dyslalia częściowa/ bądź wszystkich lub prawie wszystkich głosek /dyslalia całkowita/. Zachowane są przy tym: rytm, melodia i akcent. Mowa jest jednak niewyraźna, bełkotliwa i niezrozumiała dla otoczenia.

W obrębie dyslalii wyróżniamy: seplenienia, rerania, mowę bezdźwięczną oraz inne odchylenia od normalnej artykulacji. Polegają one na zniekształcaniu głosek lub ich zastępowaniu innymi.

• Seplenienie – to najczęstsza wada wymowy. Jej przyczyną może być zmienione warunki jamy ustnej / np.w czasie wymiany zębów, wady zgryzu, duży język/ ,zaburzenia słuchu fonematycznego /mownego/ lub kinestezji /czucia/, naśladownictwo osób z otoczenia lub używanie mowy pieszczotliwej. Wyróżniamy seplenienie: wargowo-zębowe, międzyzębo-we, przyzębowe, boczne, nosowe, krtaniowe i proste tzw.parasygmatyzm.

Polega on na zastępowaiu głosek dentalizowanych trzech szeregów:

s, z, c, dz ,  sz, ż ,cz, dż oraz ś, ź, ć, dź.

• Reranie – to nieprawidłowa wymowa głoski r. Najczęstszą przyczyną rerania jest niska sprawność ruchowa języka. Jeśli język jest zbyt gruby, silnie napięty lub posiada zbyt krótkie wędzidełko jego ruchy wibracyjne /niezbędne dla uzyskania poprawnego r / są utrudnione.

Wyróżniamy reranie: języczkowe, boczne /policzkowe/, wargowe, mię-

dzyzębowe, podniebienne i gardłowe. Te formy rerania charakteryzują się niezgodnością wymowy z normą fonetyczną. Wymagają szybkiej reedukacji, gdyż nie są fizjologiczne i same nie ustępują. Wyróżniamy też pararotacyzm polegający na zastępowaniu głoski r głoską j, ł lub l.

• Mowa bezdźwięczna – to zastępowanie w mowie głosek dźwięcznych bezdźwięcznymi np. zamiast domek– Tomek, góra- kura, bułka- półka itp.

Przy mowie bezdźwięcznej występuje najczęściej obniżenie napięcia mięśniowego warg i policzków.

• Nosowanie – może być zamknięte, gdy głoski nosowe /ą, ę/ wymawiane są jako głoski ustne /o, e/ lub otwarte, gdy głoski ustne łączą się z rezonansem nosowym /tzw. mówienie przez nos/. Przyczyną nosowania zamkniętego są: polipy, skrzywienia przegrody nosa, przerost śluzówki nosa itp. Przyczyną nosowania otwartego są najczęściej: rozszczepy podniebienia, krótkie podniebienie, a także nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego.
• Alalia – / zwana też niemotą, afazją rozwojową/ jest częściową lub całkowitą utratą umiejętności mówienia lub rozumienia. Mowa rozwija się z dużym opóźnieniem, które może się wyrównać około 7 roku życia. Alalia cechuje się dostatecznym rozwojem umysłowym, dobrą ruchomoś-

cią narządów mowy oraz prawidłowym słuchem. Alalia spowodowana jest uszkodzeniem struktur w mózgu / jeszcze przed rozwojem mowy/, które uniemożliwiają jej normalny rozwój. Dziecko z alalią nie mówi w ogóle, posługuje się gestami, krzykami lub kilkoma wyrazami z własnego słownika, zrozumiałymi jedynie dla najbliższego otoczenia. Dziecko nie jest w stanie powtarzać. Przy skutecznej reedukacji alalia przechodzi w dyslalię, gdzie mowa staje się coraz bardziej zrozumiała. Alalię dzielimy na słuchową i motoryczną. W alalii słuchowej dzieci słyszą, ale nie rozumieją mowy. Mowę odczytują z ust, gestów i mimiki. Natomiast dzieci z alalią motoryczną, rozumieją mowę  otoczenia, poprawnie wykonują polecenia, ale nie mogą mówić.

• Jąkanie – jest wadą objawiającą się zaburzeniem płynności mowy, na skutek występowania mimowolnych skurczów narządów mownych. Rozróżnia się skurcze :

- toniczne – są one krótkie, uniemożliwiające mówienie np. wyraz woda  

                  wymawia się w-w-woda;

- kloniczne- powtarzają się z mniejszym natężeniem np. wo-wo-wo-woda;

- kloniczno- toniczne- z przewagą jednych z nich.

Skurcze mogą obejmować wszystkie mięśnie aparatu mownego, tzw. Artykulacyjne, oddechowe i fonacyjne.

Skurcze mięśni oddechowych /gł. przepony/, są jednym z najczęstszych objawów jąkania i występują częściej przy jego tonicznej formie. Powodują zaburzenia oddychania w czasie mowy.

Skurcze mięśni narządów artykulacyjnych, mające charakter toniczny, powodują przerwy w mowie, gdyż uniemożliwiają wykonanie prawidłowego ruchu warg czy języka, a przy skurczach klonicznych ten sam ruch zostaje powtórzony parokrotnie.

W czasie mówienia można obserwować współruchy, czyli skurcze mięśni twarzy, szyi, tułowia lub kończyn.

Do przyczyn jąkania zalicza się: dziedziczność, przyuczenie dzieci leworęcznych do praworęczności, ogólną niesprawność motoryczną, zaburzenia jąder podkorowych, chwiejność układu wegetatywnego.

                              Opracowała logopeda – Hanna Niezabitowska

REEDUKACJA  STRONY  FONETYCZNEJ  MOWY

   Przedmiotem pracy logopedycznej mogą być zaburzenia wszystkich stron mowy:

- fonetycznej /artykulacji/

- leksykalnej /słownictwa/

- gramatycznej /reguł gramatycznych/.

   Najczęściej spotykanym zaburzeniem w mowie są wady artykulacyjne /dyslalia/. Polegają one na zniekształcaniu, zastępowaniu jednych głosek innymi lub niewymawianiu ich w ogóle. Korekcję wadliwej wymowy należy rozpocząć jak najwcześniej. Ćwiczenia wymowy w formie zabawowej można zacząć już w wieku przedszkolnym.

   Przyczyną wadliwej artykulacji bywa często gorsza sprawność narządów mowy oraz brak czucia ułożenia tych narządów. Ćwiczenia narządów mowy mają na celu wypracowanie zręcznych ruchów warg, języka i podniebienia miękkiego. Dziecko musi posiadać odpowiednią ruchomość języka i warg, a także musi mieć wyczucie danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy /kinestezja/, by mogło prawidłowo wymawiać głoski.

  Ćwiczenia warg i języka dzieci powinny wykonywać przed lustrem.

1. Przykładowe ćwiczenia warg:

• Wysunąć wargi do przodu /jak przy samogłosce u/ , a następnie spłaszczyć je przez cofanie kącików ust do tyłu /jak przy wymawianiu głoski i/
• Złączyć wargi płasko, a potem rozciągnąć je /jak przy samogłosce i/
• Ułożyć górną wargę na dolną ,później dolną na górną
• Dolną wargą zasłonić dolne zęby i górną –górne zęby
• Zamknięte usta przesuwać w lewą i prawą stronę
• Utrzymać między wargami ołówek
• Parskać- wprawić usta w drganie
• Ssać wargi na przemian
• Zagwizdać
• Cmokać.

1. Przykładowe ćwiczenia języka:

• Wysunięty język przesuwać poziomo do lewego, a potem prawego kącika ust
• Wysuwać język  w przód -  raz wąski /kluseczka/, a raz szeroki /placuszek/
• Otworzyć szeroko usta i unosić do górnej wargi raz wąski, a raz szeroki język /ćwiczenie wykonujemy bez pomocy dolnej wargi/
• Oblizywać wargi /przy znacznym rozchyleniu ust/ raz w jedną, a raz w drugą stronę /kółka/
• Dotykać językiem na przemian raz górnych, raz dolnych zębów /szczęka musi być opuszczona/
• Przesuwać czubek języka od zębów po podniebieniu, w głąb jamy ustnej
• Przesuwać język po wewnętrznej stronie zębów dolnych i górnych, a później po stronie zewnętrznej
• Dotykać czubkiem języka ,po kolei poszczególnych zębów /liczenie zębów/
• Parokrotnie kląskać /mlaskać/ językiem.

  Oprócz ćwiczeń narządów mowy, ważne są też ćwiczenia oddechowe. Mają one na celu usprawnić aparat oddechowy, zwiększyć pojemność płuc, nauczyć ekonomicznego zużywania powietrza podczas mowy. Ponieważ są one męczące, to prowadzimy je krótko, przez okres 2-3 minut.

1. Przykłady ćwiczeń oddechowych:

• Chłodzenie gorącej zupy na talerzu lub zdmuchiwanie mlecza- dmuchanie ciągłym strumieniem powietrza
• Chuchanie na zmarznięte ręce
• Wypuszczanie powietrza z balonika /długie sssss/
• Parskanie wargami /prr, brr/
• Nadmuchiwanie baloników
• Dmuchanie w wiatraczek
• Dmuchanie przez słomkę do wody
• Puszczanie baniek mydlanych
• Wymawianie samogłosek na jednym wydechu /np. eo, ao, aeiouy/
• Liczenie na jednym wydechu itd.

  Bardzo często aby uzyskać prawidłową artykulację, niezbędne są ćwiczenia słuchu fonematycznego. Należy uwrażliwić słuch osoby wadliwie mówiącej na różnicę między brzmieniem głoski wymawianej przez nią wadliwie, a brzmieniem prawidłowym. Ćwiczenia słuchu fonematycznego u dzieci obejmują wydzielanie wyrazów w zdaniu, sylab w wyrazach, głosek, a także różnicowania dźwięków.

1. Przykłady ćwiczeń słuchu fonematycznego:

• Wyróżnianie wyrazów w zdaniu /np. ile wyrazów tyle klocków/
• Wydzielanie sylab w wyrazach /np. wyklaskiwanie, wystukiwanie/
• Wyodrębnianie samogłoski w nagłosie wyrazów /np. Ola-o, ul-u/
• Wydzielanie spółgłoski w nagłosie wyrazów /np. sssok/
• Wyodrębnianie spółgłoski lub samogłoski w wygłosie /np.uchooo, passs/
• Dzielenie sylab i wyrazów na głoski /np. d-o-m, o-s/
• Wyróżnianie różnic w wyrazach podobnych /np. nos- kos/
• Rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej /np. kiedy mówię dobrze klaśnij: skoła – szkoła/
• Rozróżnianie głosek w zdaniach /np. dziecko ma zatrąbić, gdy usłyszy wyraz z daną głoską/.

Opracowała logopeda- Hanna Niezabitowska

Całość prezentowanej strony internetowej „Kącika Logopedycznego” stanowi własność Hanny Niezabitowskiej i jest utworem w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 90, poz. 631). Żadna jej część nie może być rozpowszechniana lub kopiowana w jakikolwiek sposób (elektroniczny, mechaniczny lub inny) bez pisemnej zgody Hanny Niezabitowskiej.

Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity z 2006 r., Dz.U. nr 90, poz. 631 z późn. zm.). Bez zgody autora zabronione jest m.in. powielanie treści, ich kopiowanie, przedruk, przechowywanie i przetwarzanie z zastosowaniem jakichkolwiek środków elektronicznych, zarówno w całości, jak i w części. Zabronione jest dalsze rozpowszechnianie, o którym mowa w art. 25 ust. 1 pkt b ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Wyrazy i zdania utrwalające wymowę grupy spółgłoskowej SZCZ.

SZCZ na początku wyrazów:

szczaw, szczawiowy, szczapa, szczątek, szczebel, szczebiot, szczebiotać, Szczecin,

szczeciński, szczególny, szczegół, szczekać, szczeniak, szczelina, szczelny, szczep,

szczepić, szczepienie, szczepionka, szczery, szczerość, szczęka, szczęście, szczęśliwy,

szczodry, szczotka, szczotkować, szczuć, szczudła, szczupak, szczupły, szczur, szczygieł, szczypać, szczypce, szczypawka, szczypiorek, szczypta, szczyt, Szczepan, Szczytno, Szczyrk

SZCZ w środku wyrazów:

paszcza, oszczep, puszcza, pieszczoch, brzeszczot, piszczy, trzeszczy, wrzeszczy,

klaszcze, płaszcze, głaszcze, goszczę, taszczyć, barszczyk, deszczyk, puszczyk, świerszczyk, leszczyna, niszczy, troszczy się, uszczelniać, marszczyć, deszczułka,

czyszczenie, doszczętnie, pszczoła, pieszczoty, jeszcze, wyszczerbił się, oszczypki,

błyszczy, poszczę, zmarszczki, poszczę, spłaszczyć się

SZCZ na końcu wyrazów:

płaszcz, tłuszcz, bluszcz, deszcz, leszcz, kleszcz, pryszcz, gąszcz, barszcz, świerszcz,

wieszcz, Bydgoszcz

Zestaw zdań:

W garnuszku gotuje się barszcz.

Szymon słucha szczebiotu szczygła.

Szczepan ma szary płaszcz.

Wczoraj padał deszcz.

Ola uszczypnęła się w szczękę.

W szczelinę wpadły szczypce.

Szczeniak lubi pieszczoty.

Pod krzaczkiem siedzi jaszczurka.

Na stołeczku leży szczotka.

Rybak łowi szczupaki i leszcze.

Na leszczynie siedzą szczygły.

W gąszczu brzęczy chrząszcz.

Szczepan rzuca oszczepem.

W kuchni była szczotka i szczapy drewna.

Naukowiec odkrył nowy szczep bakterii.

Świerszcz i pszczoła to owady.

Iza wsypała do szczawiu szczyptę soli.

Mam koszyk szczawiu.

Szczepan mieszka w Szczecinie.

Zamek był doszczętnie zniszczony.

Trwa czyszczenie szczątków dinozaura.

Ola szczególnie troszczy się o kota.

W Szczyrku goszczą Japończycy.

Dzbanek wyszczerbił się.

Puszczyk spłoszył szczura.

Szczepan uszczelnił drzwi deszczułką.

Brama strasznie trzeszczy.

Szczególnie troszczymy się o dzieci.

Sadownik szczepi grusze.

Rybak taszczy szczękę rekina.

Mama zmarszczyła czoło.

Czesia jest oszczędna.

Baca sprzedaje oszczypki.

W puszczy piszczy puszczyk.

Mam szczęście w grach.

Tłuszcz jeszcze skwierczy.

Czesław uszczelnił okna.

Jutro opuszczę Szczyrk.

Bydgoszcz to szczególne miasto.

Staw został oczyszczony z leszczy.

Na liściach błyszczy rosa.

W paszczy lwa są ostre zęby.

Dziś miałam szczególne szczęście.

W Szczecinie padał deszcz.

W szczelinę weszła jaszczurka.

Pszczoła usiadła na lwich paszczach.

W leśnym gąszczu rośnie bluszcz.

Spotkał mnie zaszczyt.

Chcę schudnąć, więc poszczę.

Goszczę rodzinę z Wrzeszcza.

Jaszczurka spłaszczyła się przy ziemi.

Szczepan ma na czole zmarszczki.

Koleżanka jest szczera i szczodra.

Zdania utrwalające wymowę głosek ciszących Ś,Ź,Ć,DŹ.

Głoska Ś.

Świetlówki świecą się.

Adaś się śmieje.

Śpioch długo śpi.

Widzę ślady na śniegu.

Śpiewak głośno śpiewa.

Świder świdruje węgiel.

Tata ma śrubokręt i śrubki.

Czytam książkę o „Sierotce Marysi”.

Silny Siwek wiezie siano.

Jadłam świetne śniadanie.

Na liściu są ślady ślimaka.

Ola je kwaśne wiśnie.

Dziadziuś sieje siewnikiem.

Basia jest świadkiem na ślubie.

Głośno śpiewamy o wiośnie.

Atleta ma silne mięśnie.

Krysia szybko rośnie.

Na śniadanie są maślane bułki.

Na polu siewnik sieje zboże.

Jagusia ma świetną książkę.

Anusia ma swoją podusię.

Gosia huśta się na huśtawce.

Jaś słucha ptasiego śpiewu.

Siostra Zosi ma siniaka.

Zaczęły się jesienne siewy.

Oleś głośno kaprysi.

Leśnik niesie siano dla sarenek.

W szkole dostaliśmy świadectwa.

Grześ znalazł siedem maślaków.

Naleśniki ze śliwkami są wyśmienite.

Myśliwy strzela śrutem.

Gąsienice jedzą kapuściane liście.

Jaś rzuca śnieżkami.

Bryś śni o świeżych kościach.

Marysia zapaliła światło.

Wiatr roznosi nasionka jaśminu.

W lesie rosną świerki.

Zanieś sito sąsiadowi!

Śpieszymy się do kościoła.

Wystawiamy „Śpiącą królewnę”.

Misie to śpiochy.

Na środku ściany wisi obraz.

Krysia śpi w śpiworze.

Rysiek mieszka w Śremie.

Staś wędruje po świecie.

Lubię śnieżnobiałe świece.

W leśnej ściółce rosną maślaki.

We środę była śnieżyca.

Jaś rzuca śnieżkami.

Oleś leci śmigłowcem.

Ślizgamy się na ślizgawce.

Śnieżka była śliczną królewną.

Na ścierce leżą śliwki.

Myśliwy wytropił łosia.

W świetlicy była świąteczna zabawa.

Basia wącha jaśmin.

Jesienią siejemy zboże.

Po podwórku chodzi siodłata gęś.

Znalazłam ślady na śniegu.

Słyszę głośny śmiech.

We środę jadę na wieś.

Osiołek je siano.

Lubię się uśmiechać.

Mamusia niesie w siatce śledzie.

Siatkarz silnie odbił piłkę.

Sikorka siedzi na świerku.

Siostra poszła do siłowni.

Kotek ma lśniącą sierść.

W sitku parzy się siemię lnu.

Sąsiad kosi trawę.

Kasia ścieli łóżko.

W sitowiu świszcze wiatr.

Tatuś lubi ptysie.

Kasia kupiła maść.

Rok ma dwanaście miesięcy.

Założyłam świeżą pościel.

Właściwie lubimy gości.

Grzesiek siedzi na krześle.

Ciśnie mnie pierścionek.

Rysiek chodzi do świetlicy.

Ośmiornica ma osiem ramion.

Książę miał dwanaście źrebaków.

Gosia nosi siano.

Kasia wyjaśniła pisownię.

Asia ścina sitowie.

Mamusia pieści Zosię.

Czemu zdjąłeś śliniaczek?

O świcie rosił deszczyk.

Jem łososie w sosie.

Marysia je płatki owsiane.

W atlasie jest cały świat.

Tatuś kosi trawę.

Na łące pasie się gęś.

Lubię gościć na wsi.

Kasia niesie kości.

Sikorka czyści piórka.

Adaś się złości.

Jaś kreśli koślawe litery.

Zosia nosi kapelusik.

Widzę lśniące światło.

Kasia niesie kapuśniak.

We środę zaprosiłam gości.

Kupiłam świeże łososie.

Asia rysuje świnkę i prosiaka.

Kasia podróżuje po świecie.

Obok śmietnika rośnie osika.

Jaś przylepił śmigło.

Mamusia kupiła śmietanę.

Sikorka pięknie świergocze.

Muszę zawiesić huśtawkę.

Chodzimy po leśnych ścieżkach.

Oleś świętuje siódme urodziny.

Staś siedzi na krześle.

W sierpniu zrywamy śliwki.

Basia wypycha sianem siennik.

Jaś jest nieśmiały.

Krzyś myśli o świętach.

Siwek to silny koń.

W pasiece stoi osiem uli.

Oleś je owsiankę i kisiel.

Musiałam kupić tasiemkę.

W książce był osiołek i tygrysiątko.

Na czereśni wisi huśtawka.

Małgosia poszła do księgarni.

Grzesiu, zgaś światło.

W sitowiu grał świerszcz.

Anusia zrywa czereśnie.

W liściach szeleści wiatr.

Śliczne są ośnieżone świerki.

W dali widać uśpioną wieś.

Głoska Ź

Nadeszła mroźna zima.

Woźnica ciągle ziewał.

Na gałęzi siedzi zięba.

Po łące biegają raźne źrebaki.

Koło źródła rosną zioła.

Ten kozioł groźnie patrzy.

Kazio przyjaźni się z Zuzią.

W październiku jest już zimno.

W jeziorze była zielona woda.

Z ziemi wybiło źródełko.

Woźnica wiezie ziemniaki.

Ziutka niesie bazie.

Zuzia ma brata bliźniaka.

Kazik wyraźnie mówi.

Nasza łazienka jest zimna.

Wzeszły źdźbła oziminy.

Zuzia gryzie wiśnie.

Ziuta ma zielone oczy.

Zielarka zbiera zioła.

Źrebak Józia był bojaźliwy.

W kuźni pracują do późna.

Mam w buzi poziomki.

Na drzewach zieleniły gałęzie.

Więzień miał groźną minę.

Zuzia źle jeździ.

Zielony smok ział ogniem.

Mama kupiła tuzin guzików.

Gruźlica to groźna choroba.

Z ziemi wykopaliśmy ziemniaki.

Kot miał wąziutkie źrenice.

Na zimowisku byłam w Zielonej Górze.

Ziutek bardzo się zziajał.

Rolnicy użyźniają ziemię.

Zięba zziębła na mrozie.

Kazimierz pracuje w rzeźni.

Nad oziminą latają pazie królowej.

Kasia przeziębiła się.

Rysiek rzeźbi źrebaka.

Ola spóźniła się na pociąg.

Koziołek gryzie poziomki.

Krasnal jest niziutki.

Kazik wbija gwoździe.

Zuzia dostała goździki.

Józia ma luźną kamizelkę.

Pani woźna myje łazienkę.

Kazimierz buduje ziemiankę.

Zapowiadają oziębienie.

Zuzia jeździ na źrebaku.

W moździerzu rozcieramy zioła.

Zimorodek i zięba to ptaki.

Jaś gryzie orzeszki ziemne.

Kazimierz wiezie ziemniaki.

Ziutka kreśli poziome linie.

Grozi mi przeziębienie.

Poraził mnie prąd.

Kazik naraził się koledze.

Józia obraziła się.

Kobziarz grał na kobzie.

Zimny wiatr mroził wszystko.

Na drzewie gnieździ się zięba.

Koziołek ogląda gwieździste niebo.

Na obrazie jest mroźna zima.

Gruźlica jest zakaźna.

Głoska Ć

Dzieci lubią ciastka.

Jaś ciągle psoci.

Kociak czyści sierść.

Babcia ma stare kapcie.

Po moście pędzi pociąg.

W zeszycie kreślę odcinki.

Marcin obcina paznokcie.

Bociek odleciał do ciepłych krajów.

Paprocie lubią cień.

Miecio ma dobrą pamięć.

W cieplarni jest ciepło.

Mam dość gości.

Maciek chciał kupić ciupagę.

Wikcia ciągnie ciężki wózek.

Maciek wyrzucił kości.

Wycieram ścierką wodę.

Ciocia zna ciekawe opowieści.

Ojciec rozciąga sieci.

Mam ciepłe buciki.

Jolcia ma ciemny berecik.

Po łące chodzi łaciate cielę.

Ciągłe ćwiczenia męczą.

Niosę ciężki kocioł.

Kupiłam połeć cielęciny.

Asia płaci za ćwikłę.

Mama gości ciocię.

Maciek lubi marzyć.

Dzieci stoją na baczność.

Mam drucianą plecionkę.

Nauczyciel lubi chwalić.

Cietrzew się zacietrzewił.

Mam chęć na ciastka.

Maciek ciężko sapał.

W łazience cieknie woda.

Marcin lubi kopać piłkę.

Dzieci wolą się bawić.

Wciąż się brudzicie!

Nikt nie chce cierpieć.

Cioci ciąży praca.

Dzieci upaćkały się błotem.

Umiem mrugać oczami.

Na liściu może drgać rosa.

O świcie świeciło słońce.

Jadźka jest niecierpliwa.

Jaś lubi łapać cierniki.

Marcin ciągnie sieci.

Na nici są paciorki.

Dzieci lubią się plamić.

Ciocia kłóci się.

Maciej czyści ciągnik.

Jolę cisną kapcie.

Na ścianie są paćki.

Muszę zdjąć obcisły sweter.

Z kranu ciurkiem cieknie woda.

Babcia pieści kociaka.

Na łokciu mam ciepły okład.

Ciężko się domyślić przyszłości.

Zapomniałam odpiąć ciężarki.

Korkociąg wyciąga korek.

Chciałbym skosztować ciasta.

Maciek ma obcisłe ubrania.

Kociątko ociera się o cis.

Miecio ciosa kołki.

Jadzia bardzo śmieci.

Tomka opuściło szczęście.

Ciocia wyciera porcelanę z Ćmielowa.

Ciapek puścił kość.

Braciszek ma dwanaście miesięcy.

Po orbicie krąży ciało niebieskie.

Na kopercie umieścimy adres.

W porcie jest ciekawie.

Maciek lubi łamać patyki.

Na parapecie stoją paprocie.

Pięcioro dzieci ściga się.

Wikcia wycina ludową wycinankę.

Mam w pamięci pobyt w Ciechocinku.

Miecio płaci za ćwikłę.

Ćwiczenia były ciężkie.

Na korcie ćwiczy tenisista.

Ciśnie mnie pierścionek.

Będę prać prześcieradła.

W kościele była cisza.

Miecio puścił Ciapka.

Lubię wąchać maciejkę.

Będę wyszywać pościel.

Marcin wciąż się wierci.

Wróciła zamieć śnieżna.

Maciek lubi zaczepiać dzieci.

Ciocia lubi leczyć dzieci.

Na ścianie wisi wycinanka.

Ćma leci do świecy.

Narciarka jedzie wyciągiem.

W ciemnym kącie siedzi kociak.

Wikcia nawleka paciorki.

Gucio lubi kwiecień.

Kociątko miauczy cichutko.

Ciocia wyjęła ciepłe ciasto.

Ciągnik ciągnie przyczepę.

Maciek ucieszył się z ciepłego dnia.

Gdy jest ciemno widać cienie.

Babcia sieje maciejkę.

Marynarz wyciera pokład na okręcie.

Hafciarka wyszywa cienką nicią.

Maciek obcina paznokcie.

Kwiaciarka sprzedaje cięte kwiaty.

W Egipcie kupiłam plecionkę.

Po myciu wycieram dłonie.

W gnieździe siedzi pięć bocianów.

Chcę jechać do Zamościa.

Ciocia kupiła wycieraczkę.

Babcia schowała zdjęcia.

Miecio jest dowcipny.

W dali widać łaciate cielaki.

Byłam na ciekawej wycieczce.

Asia ciągle psoci.

Basia lubi czytać i rysować.

Chcę zobaczyć Ćmielów.

Dzieci wrzuciły śmieci do kosza.

Umiem ciekawie malować.

Maciek kieruje ciężarówką.

Ala smaruje maścią łokieć.

Tola ma ciemny berecik.

Szczeniak ciągnie ciężką kość.

Teresa dźwiga ciężki kocioł.

Głoska DŹ

Budzik budzi dzieci.

Jadzia nudzi się.

Tadzio sadzi goździki.

Po wodzie brodzi bocian.

W dziupli siedzi wiewiórka.

Władzio zrobił dziurę.

Madzia wstydzi się.

Rodzice poszli na działkę.

Kotki urodziły dziesięć kociątek.

Zdziś dźwiga miedziany dzban.

Madzia ma jasne kędziorki.

Dzięcioł wydziobuje owady.

Zdzisław ogląda dziwne rzeczy.

Mówią o kradzieży dzieła sztuki.

Gaździna wędzi serki.

Jadzia zbiera moździerze.

Za tydzień będzie grudzień.

Lubię zapach kadzidła.

Dziewczynka chodzi po ogrodzie.

W niedzielę spaceruje wiele ludzi.

Madzia sadzi na działce goździki.

Dziadek wspomina swoje dzieciństwo.

Tadzik ma urodziny.

Dziewięć dziewczynek zabłądziło w lesie.

Na dziedzińcu stoją dzieci.

Wagon dzieliły przedziały.

Wiedźma cedzi napar z ziół.

Chłodziarka chłodzi jedzenie.

Jadzia jeździ po lodzie.

W wodzie pływają śledzie.

Na ladzie stoi miedziana puszka.

Dziś obchodzimy Dzień Matki.

Madzia jest bladziutka na buzi.

Dziewczynka dziękuje rodzicom.

W dziupli gnieździ się dzięcioł.

Jadzia dzisiaj bardzo marudzi.

Dziś nie działał dzwonek.

Dziadek pracuje na działce.

W klasie było dziewięć dziewczynek.

Dzieci podziękowały za wycieczkę.

Madzia je jagodziankę.

W poniedziałek odwiedziłam Tadzika.

Jadzia co tydzień pływa łodzią.

Dziadka bolały dziąsła.

Spędziliśmy rodzinną niedzielę.

Widziałam dzikie łabędzie.

Ten ptak ma dziwny dziób.

Dzidek dzieli ciasto.

Madzia będzie na obiedzie.

Mam rodzinę na zachodzie.

Tadzik widział rudzika.

Dzisiaj jest Dzień Dziadka.

Za godzinę będzie dziennik.

Dzięcioł dziobie korę.

Jadzia zapaliła kadzidełko.

Zdzich dowodzi grupą dzieci.

Lodówka chłodzi jedzenie.

Dziś pójdziemy na niedzielny spacer.

W sadzie była dziupla dzięcioła.

Dziewczynka jeździ po lodzie.

Władzio lubi jeść dziczyznę.

Madzia studzi deser.

Mam dziurawe wdzianko.

Jadzia dzierga na drutach.

W październiku pojedziemy do teatru.

Za kradzież będzie kara.

Młodzież pędzi na urodziny Oli.

Złodziej ukradł dzieło sztuki.

Dzisiaj idziemy do lasu.

Rodzice sadzili drzewa w ogrodzie.

O dziewiątej pojadę na działkę.

Podziwiamy dzieła czarodzieja.

Mieszkam w dzielnicy Łodzi.

Ola widzi gwieździste niebo.

O zachodzie wschodzi księżyc.

Dzieci robią ludziki z żołędzi.

Dzisiaj zrobiłam dziadkowi niespodziankę.

Dziania ma jasne kędziorki.

Madzia kupiła jagodziankę.

Po kłodzie chodzi dzięcioł.

Mam nadzieję na piątkę z dzielenia.

Tadzik kładzie się spać.

Widzieliśmy dziwne chmury.

Jadzia przeprowadziła się do Łodzi.

Tadzik czeka na odpowiedź.

Kazik chłodzi wodą buzię.

Na wschodzie wschodzi słońce.

Dzieci brodziły w wodzie.

Ludzie lubią jeździć na rowerach.

W dzikim ogrodzie pachnie dziewanna.

Władzio ma różne narzędzia.

Zwiedziliśmy kopalnię miedzi.

W lesie urodziły się małe dziki.

Jadzia mieszka na zachodzie.

Dziecko zabrudziło buzię czekoladą.

Biorę udział w pracach wydziału.

Moździerz miał ostre krawędzie.

W budzie siedzi Azor.

Lubię radzić innym ludziom.

Jadzia dziwi się Lodzi.

Tadzik czyści dziedziniec.

Na obiedzie będzie babcia.

Zdzisław prowadzi dźwig.

Dziunia przędzie wełnę.

W sadzie sadzimy wiśnie.

Dzieci idą do lodziarni.

W dzienniku mam dziewięć piątek.

Dzisiaj będą tańce na lodzie.

Słychać dziwne dźwięki

Igor to prawdziwy „twardziel”.

Zdzich pisze nowy rozdział dziennika.

Madzia zebrała dziurawiec.

                                   Opracowała  Hanna Niezabitowska

Zdania utrwalające wymowę głoski  Ż/RZ/.

Na talerzu leżą rzodkiewki.

Wanda uprawia różowe róże.

W klasach świecą żarówki jarzeniowe.

Na polach dojrzało żyto.

Wujek ma porządne podwórze.

Dziś morze było burzliwe.

Leżę na plaży.

W ogrodzie mam różne warzywa.

Strażak ma dyżur.

Na lampie jest różowy abażur.

Koleżanka była obrażona.

Na haku wisi zakurzony kożuch.

Zawiozłam na dworzec bagaże.

Słychać potężny grzmot.

Znalazłam olbrzymi grzyb.

Idę brzegiem rzeki.

Zrobiłeś mi brzydki żart.

Grzegorz ma grzebień.

Marzena zbiła talerzyk.

Rzeka płynie do morza.

Chmurzy się i grzmi.

W Chinach płynie Żółta Rzeka.

To były żałosne żarty.

Żaneta ma radosne życie.

Marynarze kurzą fajki.

Żaba siedzi w kałuży.

Wiatr uderzył w żagle.

Na talerzu leżą orzechy.

Żabka była żarłoczna.

Podziwiam żółte żonkile.

Rzymianka miała długie rzęsy.

Rzadko widuję żmije.

Żbik żwawo wszedł na drzewo.

Bożena karmi żółwia.

We wrześniu kwitną wrzosy.

Lekarze mają dyżury.

Na plaży stoją leżaki.

Uważaj na ostre noże.

Katarzyna pierze piżamę.

Należy jeść jarzyny i warzywa.

Wróżka wróży z kart.

Kożuch koleżanki zjadły mole.

W łóżeczku pękła sprężyna.

Ola kupiła filiżankę.

Żużlowcy okrążyli plac.

Nad rzeką rosną wierzby.

Na wieży stoi strażak.

Grzesio jest dyżurnym.

Pod drzewem leżą żołędzie.

Jerzyk ma nowy kożuch.

Jola lubi witraże.

Marzena liczy żetony.

Na plaży jest dużo ludzi.

Koło żłobka rosną drzewa.

Na korytarzu była wrzawa.

Jerzy waży porzeczki.

Na górze mieszka Grześ.

Żaneta siedzi w trzecim rzędzie.

Jerzy lubi rządzić.

Marzena znalazła różne rzeczy.

Rzeźbiarz tworzy rzeźby.

Bożena kupiła rzepę i rzodkiewki.

Jerzy upiekł szaszłyk na rożnie.

Rzepak kwitnie na żółto.

Krzysiek ogląda żaglowce.

Bożena żaliła się Izie.

Jola pożyczyła żarówkę.

Marzena mówiła o rzeczownikach.

Złożyłam życzenia świąteczne.

Grażyna głośno krzyczy.

Katarzyna często podróżuje.

Jerzy ma różne narzędzia.

Ola jest żądna przygód.

Nie każdy lubi żmudne zajęcia.

Sadzę żywopłot z żywotnika.

Z brzozy kapie żywica.

Żubr żywi się trawą.

Mama przyrządziła żeberka.

Żona miała różne życzenia.

Uważaj na żrące płyny.

W żłobie leżało żyto.

Żurawie żerują na polach.

Rzeźbiarz żłobił rzeźbę.

Marynarze żeglują po morzach.

Trzmiel ma żądło.

Żongler podrzuca piłeczki.

Jerzy otworzył drzwi.

Żołnierz drzemie po służbie.

Marzena rzuca śnieżne kule.

Na łóżku leży piżama.

Bożena liże jeżynowe lody.

W Paryżu jest wieża Eifla.

Na drzewie dojrzewają brzoskwinie.

Marynarz włożył mundur.

Bożena ubrała kożuch.

Marzena pożyczyła nożyczki.

Grażyna obciążona jest pracą.

Chcę obejrzeć przedstawienie.

Gotuję świeży żurek.

W jeziorze żyją różne zwierzęta.

Żubr żuje trawę.

Żeglarz opuścił żagle.

Marzena włożyła żakiet.

Oglądam różne żyjątka.

Włożyłam kożuch do szafy.

Błażej żeni się.

W Żywcu warzą piwo.

Na łące żółcą się żonkile.

Żuk żwawo maszerował.

Obejrzałam żelazne narzędzia.

Żołnierze są odważni.

Żarna mielą zboże na mąkę.

We wrzosach rosły grzyby.

Pod brzozą spał jeżyk.

W garnuszku leży grzałka.

To był brzydki żart.

W lampie jarzy się żarówka.

Wietrzyk rozwiał pierze.

Czeszę grzebieniem grzywkę.

Na grządce rośnie rzodkiewka.

Korzystam z wyprzedaży.

Na dworze była mżawka.

Grzejniki ogrzewają pokój.

W spiżarni mam porządek.

Bożena pierze piżamę.

Na parterze wybuchł pożar.

Grażyna śpiewa w chórze.

Błażej mieszka na górze.

Grzesiek jedzie na skuterze śnieżnym.

Na brzegu rzeki rosła jarzębina.

Po żniwach urządzamy dożynki.

Jem dojrzałe brzoskwinie.

W Chinach płynie Żółta rzeka.

Na grządce rosną żółte róże.

Przy brzegu była plaża.

Kroję różne warzywa.

Strażak Grzegorz ma dyżur.

Na łóżku leży stara pierzyna.

Na polach dojrzało żyto.

Bożena ma długie rzęsy.

Jerzy goli się brzytwą.

Po żniwach na polu jest rżysko.

Nie wyrzucaj pożywienia.

Katarzyna lubi marzyć.

Na grzędach leżą kurze jajka.

W wieżowcu jeżdżę windą.

Grażyna mierzy żakiet.

Na żwirze wygrzewa się żmija.

W lesie zbierzemy grzyby i jeżyny.

Po korze brzozy chodzi żuk.

Na brzegu rzeki rosły wierzby.

W czasie burzy grzmi.

Lubię prażone orzechy.

Wujek przerżnął piłą wierzbę.

W spiżarni leżą orzechy.

Bożena kupiła żytni chleb.

Na drzewie siedzi żuraw.

Piekę drożdżowy placek z żurawiną.

We wrześniu byliśmy na grzybobraniu.

Jędrzej głośno gwiżdże.

Zgubił się bagaż podróżny.

Dzieci marzą o Bożym Narodzeniu.

W rzędach rośnie rzepa.

Na piętrze urzęduje Katarzyna.

Błażej narysował na murze żółwia.

Zdania utrwalające wymowę głoski R w różnych pozycjach wyrazowych cz.2.

Marta gryzie marchewkę.

Z buraków robię barszcz.

Kury zbierają ziarno.

Na rynku stoją stragany.

Wkrótce będą ferie.

Mamy mroźny poranek.

Bardzo lubię szparagi.

Na górce stoi wiatrak.

Nakręcam stary zegarek.

Romek gra w karty.

Utarłam seler na surówkę.

Piekę sernik z rodzynkami.

Obieram skórkę z pomarańczy.

Kręcę się na karuzeli.

Marek zbiera bursztyny.

W cyrku jest arena.

Gotuję makaron świderki.

Po orbicie krąży rakieta.

Do ogrodu prowadzi furtka.

Zerwałam różne rośliny.

Irka ma czerwone wiadro.

Patryk grabi ogród.

Czuję aromat pomarańczy.

W materacu była dziura.

Jedziemy autokarem do Paryża.

Wieczorem gryzły komary.

Strażak gasi pożar.

Na piętro prowadzą schody.

Roman ma katar.

Ciężarówka wiezie towar.

Na deser były rurki z kremem.

Za granicę biorę paszport.

Mam stertę prania.

W morzu żyją ośmiornice i homary.

Martyna ma czarne warkocze.

Renata kupiła grecką amforę.

Krysia wędruje po górach.

Marcin zarumienił się.

Po podwórku chodzi gruby indor.

W rogu pokoju stoi parawan.

W karafce był korek.

Marta uprawia pomidory.

Lepię ruskie pierogi.

Na piasku leży wiaderko i foremka.

Piotrek ma sweter z kapturem.

Mirek pracuje w ratuszu.

W termosie jest gorąca herbata.

Arabowie noszą turbany.

Eryk gra na organach.

Renia ma czwarty numer.

Łotr trafił do aresztu.

Urwał się sznurek.

Mam aparat fotograficzny.

Doktor udzielił porady.

Z imbryka leci para.

Kasjerka dała paragon.

Saper rozbroił granat.

Zdania utrwalające wymowę głoski  Z .

Głoska Z na początku wyrazów:

Mama zapaliła zapałkę.

Zapada zmrok.

Zamek zepsuł się.

Zyta znalazła zgubę.

Pani zadała zagadkę.

Zofia zgubiła złoty zegarek.

Zenek zjadł zupę.

Zapałki zupełnie zamokły.

Znamy tą zagadkę.

W ZOO widziałam zebry.

Wśród zuchów zapanowała zgoda.

Zyta z zapałem bawi się zabawką.

Zosia kupiła znaczki.

W zamku zostały klucze.

Zdzich zdarł zelówki.

Zenek rysuje znaki zodiaku.

Zając schował się w zacisznym zakątku.

W zapomnianym zamku straszy zjawa.

Zbyszek zamyślił się.

Zenkowi zepsuł się ząb.

Zapłaciłam za zeszyty.

W kuchni zatkał się zlew.

Lubię zaciszne zatoki.

W ogrodzie mam zaczarowany zakątek.

Zaraz zakończę zakupy.

Zapalone zapałki już zgasły.

W zamku zakończono remont.

Zbyszek zamontował zamek.

Zapach zupy zwabił psa.

Zosia zaraz zaśnie.

Mama zawiesiła zasłony.

W zamku były zbroje.

Zenek ma zeza.

Zyta zważyła zakupione owoce.

Zbyszek zrozumiał zadanie.

Zosia ogląda zbiór znaczków.

Odkryto złoża złota.

Ola zachęca Zuzię do zabawy.

Zachwycam się zabytkami Zamościa.

Zytę zaciekawiło zaćmienie słońca.

Zosia jest zadowolona z zajęć.

Mam zamiar zamienić mieszkanie.

Zaprzęgi zajechały do Zakopanego.

Pani zdjęła zdjęcia.

Zbyszek zaszedł za daleko.

Zdzisław zabłądził za granicą.

Mam zamiar iść na zakupy.

Wkrótce zakończę zamiatanie.

Zuchy zebrały się przy ognisku.

Zenek ze złości zgrzyta zębami.

Zerkam na zeszyt koleżanki.

Zdzich jest zazdrosny.

Ze zbocza zeszły zwierzęta.

Zbyszek zwyciężył w zawodach.

Azor zniknął w zaspie.

Dinozaur zauważył zdobycz.

Policja zatrzymała złodzieja.

Zofia zjechała ze stoku.

Zenek jest zarozumiały.

Zanim zasnę zgaszę światło.

Zebranie zakończyło się.

Pani zapowiedziała zastępstwo.

Zbóje zorganizowali zasadzkę.

Zdun zburzył stary piec.

Na zakręcie zderzyły się auta.

Zenek zachlapał zeszyty.

Na zapleczu złożono towar.

Zenek zataił pewne zdarzenie.

Zyta zażyła lekarstwo.

Zjadłam znakomitą zupe.

Za zakupy zapłaciłam sto złotych.

Zuzia zamknęła zeszyt.

Zapaśnik zwichnął rękę.

Zosia zapytała o zadanie.

Zbyszek zatkał uszy.

Auto zniknęło za zakrętem.

Zbój miał złe zamiary.

Zyta zmywa zastawę.

Zamieć zatamowała ruch.

Zaraz zacznę zajęcia.

Zawiasy zupełnie zardzewiały.

W Zabrzu był zlot zuchów.

Na zachodzie zachmurzyło się.

W zeszycie mam zakładkę.

Zuzia zajęła się zmywaniem.

Zynek zapisał zadanie.

Zdzisław zamknął zagrodę.

Zaraz zaniosę zaproszenie.

Zawodnik zasłużył na złoto.

Rolnicy zasiali zboże.

Zuchy zebrały się na zbiórce.

Nad zatoką była zawieja.

Zerówka zjeżdża z górki.

Zosia zniszczyła zapiski.

Muszę zmierzyć zasłony.

Znowu zasechł klej.

Zygmunt zakupił zapalniczkę.

Zapalono znicz olimpijski.

Zjedliśmy wszystkie zapasy.

Ktoś zerwał zawilce w lesie.

Występował znany zespół.

Zbiornik zapełniony był wodą.

Policja zatrzymała złodzieja.

Głoska Z w różnych pozycjach wyrazowych:

Koza zajada kapustę.

Iza zdała egzamin.

Dzisiaj muzeum jest zamknięte.

Kuzynka lubi zapach bzu.

Bazyli ma brązową walizę.

Benzyna znowu zdrożała.

Kuzyn ma ozdobny gwizdek.

Zgraja łobuzów zrobiła duży zgiełk.

Za zakrętem stoją wozy.

Zygmunt smaruje płozy wozu.

Zabrałam wazę z zupą.

Słuchamy kazania filozofa..

W wazonie jest wiązanka bzu.

Zuzia złamała paznokieć.

Z dala słychać muzykę.

Zbyszek zważył arbuza.

Mazgaj ma łzy na zawołanie.

Idę z wizytą do Elizy.

Azor zjadł pyzy.

Ptaki pozostawiły gniazda.

Nocą ukazały się gwiazdy.

Zenkowi została blizna.

Rozwiązuję zadanie z fizyki.

W muzeum wystawiono zabytkowe wazy.

Zaraz pozamiatam izbę.

Zasyłamy pozdrowienia.

Zapłaciłam złotówkę za lizaka.

Po zamku zostały gruzy.

Pojazdy zwalniają na zakręcie.

Impreza muzyczna była znakomita.

Zenek gra na puzonie.

Niebo zachmurzyło się.

Iza zalewa się łzami.

Bazyli załadował towar.

Bociany to zwiastuny wiosny.

Lubię rozwiązywać zagadki.

Zyta ma zamszową bluzę.

Iza zaraziła się grypą.

Eliza pokazuje prezent.

Józek zrobił karuzelę.

Pracuję w zarządzie gazety.

Dostałam wizytówkę Elizy.

Podjęłam złą decyzję.

Zenek zwiedził Poznań.

Kot zaostrzył pazury.

Marynarz zawiązał węzeł.

Klasa pozowała do zdjęcia.

Mama zamoczyła bluzę.

W muzeum zobaczyliśmy dinozaura.

                                      Opracowała- Hanna Niezabitowska

Zdania z R

Na pagórku stał baran.

Porucznik miał owczarka.

Dyrygent kieruje orkiestrą.

Wiatr porusza chorągiewką.

Turysta zwiedza twierdzę.

Weterynarz badał żyrafę.

Sernik to wyrób cukiernika.

Staruszek gra w warcaby.

W operetce tańczyli oberka.

Na tarasie rosły pelargonie.

W surówce była kukurydza.

Mam gorączkę ,będę chora.

Szarak gryzie marchewkę.

Kupiłam pomarańcze i szparagi.

Faraon zbudował piramidy.

W jeziorze rosły wodorosty i tatarak.

Wczoraj oglądałam piramidy.

Zebrałam borówki i żurawinę.

Wichura pędzi chmury.

Marta włożyła perukę.

Marynarz wyrusza w rejs.

Przyrodnik pokazał nam borowiki.

Król podróżuje karetą.

Pirat zajada parówki.

W czerwcu zrywamy czereśnie.

Na terenie parku była górka.

Martyna lubi perfumy.

W fortecy były armaty.

Kierownik palił cygaro.

Kierowca prowadzi ciężarówkę.

W cyrku jest arena.

W karmniku były sikorki.

Na kopercie jest adres.

Jarek pije herbatę z cytryną.

Ten garnek jest dziurawy.

Kupiłam tort urodzinowy.

Na karniszu wiszą firanki.

Marynarz steruje okrętem.

Zjeżdżam z górki na nartach.

Borowiki są lepsze od pieczarek.

Mam porcelanowy serwis.

Kuter złowił ośmiornicę.

Irka ma czarne warkocze.

W piekarniku piecze się kurczak.

W skarpecie jest dziura.

Kura dziobie ziarno.

Urwis lubi żarty.

Artysta był twórcą obrazu.

Piraci znaleźli skarby.

Teresa recytuje wiersze.

W kwiaciarni były storczyki.

Dozorca zamiata podwórko.

W porcie było wielu marynarzy.

Lubię bursztyny i turkusy.

W lesie żyje borsuk i sarna.

Dyżurny niesie karton i farby.

Dorota choruje na serce i nerki.

Irka zbiera stare koronki.

Królowa ma koronę.

Aktorka weszła za kurtynę.

Marek dekoruje korytarz.

W kuferku skrywam perły.

Mruczek to cierpliwy kot.

Zamroziłam marchew i seler.

W torbie mam rogaliki.

Gram na perkusji.

Mam pierścionek z brylantem.

Marek robi przecier z pomidorów.

Lubię spacerować po parku.

Dyrektor wręczał nagrody.

Za kradzież grozi kara.

Bartek otwiera futerał.

Jarek idzie na operację.

Na mazurku był lukier.

Rysuję cyrklem kręgi.

Irka kreśli litery.

Żarłok jadł serdelki.

Goryle lubią rośliny.

Generał patrzy przez lornetkę.

Personel baru ma urlop.

Piotrek ubiera skarpetki.

Wkrótce wrócę z Paryża.

Wiktor bardzo się kręci.

Kelner roznosi serwetki.

Marta ma chore gardło.

Mam próbę chóru.

W tartaku leżą wióry.

W borach żyją żubry.

Kocur ma ostre pazury.

Mam ażurowy obrus.

Ogórki „lubią” koper.

Bobry budują żeremia.

Karol ma dobry nastrój.

Wycieram rozlany kefir.

Zwiedzam stary klasztor.

Dorsz i makrela to ryby.

Straszył nas okropny stwór.

Bokser walczył na ringu.

Gąsior i kaczor maszerują po podwórku.

Cukier to drobne kryształki.

Laser robił różne wzory.

Stryjek grał na fujarce.

Góral ma serdak i kierpce.

Do skarbonki zbieram grosiki.

Widzę groźny rój szerszeni.

Szarak chrupie marchewkę.

Irka farbuje marchewkę.

Bramkarz broni bramki.

W piórniku mam pióro i kredki.

Mam porcję mizerii z ogórków.

W piekarni były rogale i kajzerki.

Harcerze mieli zbiórkę.

Krysia upiekła piernik z rodzynkami.

Kacper ma alergię na sierść kota.

Na biurku leży papier.

Eryk był na rajdzie rowerowym.

Mirek tresuje tygrysa.

Nad bramą był herb rodowy.

Zbieram informacje o Brazylii.

Zestaw wyrazów do ćwiczenia artykulacji głoski Ż, RZ.

Wyrazy z Ż, RZ na początku wyrazów :

Przed samogłoskami:

A,ą- rzadki, rzadko, rząd, żądło, rządny, rządowy, rządzić, żaba, żabot, żachnąć się, żaden, Żagań, żagiel, żagiew, żaglowiec, żaglówka, żak, żakiet, żal, żalić się, żaluzja, żałoba, Żaneta, żałosny, żałować, żar, żargon, żarliwy, żarłoczny, żarna, żarówka, żart,     żartować, żarzyć się, żądać, żądło, żądny,

o- rzodkiewka, żołądek, żołędzie, żołna, żołnierz, żona, żonaty, żongler, żonglować, żonkil, żorżeta

u- rzucać, rzut, rzutka, żółknąć, żółtaczka, żółtko, żółty, żółw, żubr, żuchwa, żuczek,

    żuć, żuk, żupa, żupan, żur, żuraw, żurawina, żurnal, żużel,

e- rzekł, rzecz, rzeczka, rzecznik, rzeczownik, rzeczoznawca, rzeczywiście, rzednąć,  

    rzednieć, rzeka, rzekomy, rzemień, rzemieślnik, rzemiosło, rzemyk, rzep, rzepa,

    rzepak, rzesza, rzeszoto, Rzeszów, rześki, rzetelny, rzewny, rzeźba, rzeźbiarz,

    rzeźnia, rzeźnik, rzeżucha, rzępolić, rzęsa, rzęsisty, rzęzić, żeby, żebrać, żebrak,

    żebro, żeby, żeglarz, żegnać, żelatyna, żelazko, żenada, żenić się, żenujący, żeński,

    żeńszeń, żer, żeremie, żerować, żeton, żonkil,  

y- Rzym, rzymianin, życie, życiodajny, życiorys, życzenie, życzliwość, życzyć, żyć,

    Żyd, żyjątko, żylak, żyletka, żyła, żyrafa, żyrandol, żytni, żyto, żywica, żywiciel,

    żywiec, żywioł, żywność, żywo, żywopłot, żyworodny, żywotny, żyzny

przed spółgłoskami:

żbik, żleb, żłobek, żłobić, żłopać, żłób, żłóbek, żmija, żmudny, żniwa, ,żniwiarz, żrący, żwawo, żwir,

Wyrazy z Ż, RZ w środku wyrazów:

Po samogłosce:

a,ą- bażant, drażetka, drażnić, drążek, Grażyna, jarzębina, jarzyna, karze, krążek, lekarze, marynarze, marzec, Marzena, marzenie, mąż, narzuta, oranżada, plaża, plażowy, prażyć, prażynki, starzec, strażak, strażnik, warzywa, warzywnik, ważyć,  

o- bożek, Bożena, korzeń, kożuch, korzystać, loża, morze, nożyczki, nożyk, orzech, orzeł, pierożek, pożar, porządek, pożytek, rożek, rożen, stożek, wożą,  

e,ę- harcerze, Jerzy, jeżdżę, jeże, jeżówka, jeżyna, koleżanka, kołnierzyk, księżyc, leżak, leży, mierzyć, pierze, talerzyk, uderzył, wieża, wierzba, wierzy, wieżowiec, zwyciężyć, żołnierze,

y- dyżur, dyżurka, dyżurny, łyżeczka, łyżwy, ryżowy, wyżeł, wyżyna,

i- bliżej, ciżba, ciżemka, filiżanka, gwiżdże, liże, piżama,

ó,u- burza, burzyć, chmurzy się, drużba, duża, górzysty, kałuża, podróże, podwórze, pogórze, próżny, różany, róże, różne, służyć, używać, wyróżnić, wyróżnienie

po spółgłosce :  

brz-Brzana, brzask, brzdąc, brzdąkać, Brzechwa, brzeg, brzemię, brzeszczot, Brześć, brzezina, brzęczeć, brzęk, brzmieć, brzoskwinia, brzoza, brzuch, brzuchomówca, brzydki, brzydula, brzytwa, cebrzyk, dobrze, Kołobrzeg, obrządek, obrzęk obrzydliwy, obrzydzać, obrzynek, olbrzym, Wałbrzych, Zabrze

drz-Andrzej, Jędrzej, drzazga, drzeć, drzemać, drzemka, drzewce, drzewiasty, drzewko, drzewo, drzeworyt, drzwi, drzwiczki, podrzucić, mizdrzyć się, modrzew, nadrzędny, nadrzeczny, obedrzeć, odrzutowiec, podrzędny,

grz-grzać, grzanka, grządka, grząsko, grzbiet, grzebać, grzebień, grzebyk, grzech, grzechotka, grzechotnik, grzeczny, grzejnik, Grześ, grzęda, grzmieć, grzmot, grzyb, grzywa, grzywka, odgrzać, pogrzeb, pogrzebacz,

jrz-dojrzały, dojrzeć, dojrzewanie, przejrzysty, ujrzeć, wyjrzeć, obejrzeć, zajrzeć,

lż, łż – lżej, małże, małżeństwo, małżonek, małżowina, 

mż- mżawka,

nż- inżynier,

wrz-wawrzyn, Wawrzyniec, wrzask, wrzasnąć, wrzawa, wrzątek, wrzeciono, wrzeć, wrzesień, Września, Wrzeszcz, wrzeszczeć, wrzos, wrzosowisko, wrzód, wrzucić, wrzynać, zawrzeć,

rż-drżeć, rżeć, rżnąć, rżysko.

Zestaw wyrazów z głoską CZ.

Głoska CZ na początku wyrazów.

Przed samogłoskami:

a,ą- czad, czaić się, czajka, czajnik, czapka, czapla, czardasz, Czarek, czarny, czar,

   czarnoksiężnik, czarujący, czart, czas, czasem, czasopismo, czaszka, cząber, cząstka,

e,ę- Czechy, czegoś, czek, czekać, czekolada, czeladnik, czeluść, czempion, czemu, czepek, czeremcha, czereśnia, czernić, czerstwy, czerwiec, czerwienić, czerwony, cześć, często, Częstochowa, część,

 o- czochrać, czołg, czołgista, czoło, czołowy, czołówka, czop, czopek, Czorsztyn, czosnek,

u,ó- czółno, czub, czubek, czuć, czujny, czule, czułek, czuły, czupiradło, czupryna, czuwać,

y- czyhać, czyj, czyli, czynnik, czynsz, czyrak, czysto, czyścić, czytać, czytanka, czytelnia, czyżyk,

 Przed spółgłoskami:

czcić, czcionka, czkawka, człek, człon, członek, człowiek, czmychać, cztery, czterysta, czwartek, czworak, czwórka,

Głoska CZ w środku wyrazów.

Po samogłoskach:

a- buraczki, dlaczego, haczyk, inaczej, kaczeńce, kaczka, kaczor, maczek, naczynie, paczka, robaczek, smaczny, szwaczka, śliniaczek, trojaczki, znaczek, znaczyć,

ą- bączek, kłącze, łączka, łączyć, mączka, pajączek, pączek, plącze, rączy, sączek, sprzączka, strączek, włączać, wyłączny, zajączek,

o- boczek, breloczek, koczownik, kroczyć, loczek, moczyć, nowoczesny, oczodół, oczy, oczywiście, odpoczynek, początek, poczciwy, poczekalnia, poczta, poczwarka, toczyć, toczek, widoczny, zamroczyć, zbocze,

e- apteczka, beczka, beczeć, bułeczka, chusteczka, deseczka, dorzecze, grzeczny, jajecznica, Jareczek, koreczek, kubeczek, kuleczka, laleczka, łyżeczka, Mareczek, mleczko, narzeczona, obleczony, orzeczenie, pałeczka, pieczara, pieczarka, pieczątka, pieczeń, piłeczka, poleczka, porzeczka, półeczka, przeczucie, rzeczny, rzeczownik, skrzeczy, słonecznik, słoneczny, społeczny, sprzeczka, świeczka, świecznik, teczka, ucieczka, wieczór, wieczerza, wieczny, woreczek, wycieczka, znieczulenie, zniweczyć,  

ę- doręczyć, dręczyć, dźwięczeć, jęczmień, jęczeć, męczyć się, pajęczyna, pęczek, poręczyciel, ręcznik, tęcza, tęczowy, tęczówka, wdzięczny, wręczyć, zaręczyny, zręczny,

i- ćwiczenie, ćwiczyć, doniczka, komiczny, liczba, licznik, liczne, liczyć, liczydło, niczyje, policzek, popielniczka, przewodniczyć, solniczka, spiczasty, spódniczka, tabliczka, uczestniczyć, uliczka, zdziczeć, zwrotniczy,

u- dokuczać, kauczuk, kluczyk, Kruczek, łuczywo, miauczeć, Mruczek, płucze, porucznik, tłuczek, tuczyć, uczciwy, uczelnia, uczeń, uczestnik, uczęszczać, uczta, uczucie, uczyć, uczynek, uczynny, wnuczek, wyczucie, żuczek

y- bryczesy, bryczka, fabryczny, fizyczny, krzyczeć, medyczny, mistyczny, nożyczki, patyczek, pożyczka, przyczepa, różyczka, smyczek, styczeń, taktyczny, tyczka, wieżyczka, wtyczka, zwyczaj, życzenie,

Po spółgłoskach:

burczy, darczyńca, doświadczenie, Duńczyk, dziewczynka, karczek, karczma, karczoch, kolczuga, kolczyk, kończyć, Korczak, kurcz, kurczak, mężczyzna, milczeć, obojczyk, odczyt, odżywczy, ojczyzna, olimpijczyk, oświadczenie, owczarnia, owczarz, ówczesny, pończochy, spożywczy, stanowczy, sterczy, świadczyć, tańczy, tapczan, tarcza, tarczyca, tuńczyk, storczyk, warczy, wczasy, wcześnie, wczoraj, wilczur, wystarczy, zjełczały, zwiotczeć,

Głoska CZ na końcu wyrazów.

Po samogłoskach:

a,ą- Apacz, badacz, biegacz, bogacz, gracz, klacz, kołacz, oburącz, odkurzacz, oracz, płacz, pogrzebacz, puchacz, rębacz, rogacz, rozpacz, słuchacz, spychacz, tkacz, tłumacz, trębacz, tułacz, wołacz, wzmacniacz, zbieracz,

e- ciecz, mecz, miecz, precz!, rzecz,

ę- obręcz, poręcz,

i-  bicz, kicz, Łowicz, znicz,

o- warkocz,

u -klucz,

y- smycz,

Po spółgłoskach:

kończ!, lecz się!, milcz!, skurcz, tańcz!, walcz!, Wałcz.

Zestawienia  dwuwyrazowe  utrwalające  wymowę głosek syczących

S, Z, C, DZ.

Głoska S

Głoska S na początku wyrazów:

stary sad

słodki sok

słona sól

spokojny sen

smaczna sałata

snopki słomy

spokojny sen

srebrny samochód

smutna Sylwia

stary stół

strome schody

sklep sportowy

stalowy samolot

sosnowy stolik

sterta słomy

słotna sobota

słoneczna sypialnia

stare sanki

skakanka Soni

smukłe sosny

schowane spinki

stara stodoła

skrzypiące schody

stoisko sportowe

sandały stryja

sklep spożywczy

start samolotu

sekretna skrzynia

skrzecząca sroka

samolub Stach

sadzonka selera

stado saren

Sabina sapie

stadion sportowy

sklejony stołek

smak słonecznika

słowa w słowniku

strug stolarza

salon sukienek

sportowe spodenki

spóźniony słowik

suwak sukienki

składać skarpetki

skrócić spódnicę

schować spodnie

stopione sople

statki w stoczni

staromodny strój

skomponować symfonię

skrypt studenta

skrzypce Stradivariusa

suszyć sukienkę

skobel w stajni

sterować samolotem

skok na spadochronie

spadający sokół

skąpy Staś

skaleczona stopa

skręcone skrzydło

smarować smalcem

skoki sportowca

spóźnione spotkanie

sprzątać sypialnię

sternik steruje

sylaby słów

spokój w sypialni

sprawa w sądzie

sklejony stołek

skręty i skłony

styl Sylwii

spacer po Sopocie

Sabinka schudła

stary samowar

saperzy w schronie

spadł scyzoryk

Głoska S w różnych pozycjach wyrazowych:

radosny piesek

pusty słoik

wąsate sumy

pisklęta jaskółki

kosmate sasanki

jasne włosy

kostka masła

wąski pasek

spodnie w paski

pstra pisanka

stopiony wosk

wiejska studnia

smutny listopad

suche listki

schowek pod schodami

tłusta gąska

gęsty las

jaskinia smoka

sumiaste wąsy

jasna smuga

wspaniały kostium

sucha pustynia

skrzące ognisko

wysoki głos

wspaniałe pomysły

swędząca wysypka

przystanek autobusowy

suche fusy

ostatnia sylaba

wiosenna sałatka

wiejskie wesele

gimnastyka artystyczna

sekrety Kostka

skomlenie psa

smakowite ananasy

pestki słonecznika

wystawa malarstwa

miasto Gdańsk

klopsy z sosem

sadzenie sałaty

most nad Wisłą

bystry strumyk

spokojne miejsca

odgłos samolotu

sprytna Teresa

pistolet Sylwka

psotny pies

opis wiosny

słychać oklaski

kiosk z pismami

puszyste pisklęta

kiełbasa myśliwska

adresować listy

strączki fasoli

wiejskie stawy

paski borsuka

wesele Stefana

słoik z fasolą

kłosy owsa

wystawa psów

sweter w paski

głos słowika

konkurs skoków

swędząca ospa

sypanie piaskiem

wstydliwy Staś

sparzone usta

truskawkowy deser

strzał z pistoletu

wystawa rysunków

wschód słońca

klopsy z sosem

stemplowane listy

ostatnia strona

spis rysunków

bystry strumień

warszawska syrenka

wypasać stado

zasunąć skobel

stodoła gospodarza

wysoka zaspa

ósma klasa

turysta w skansenie

skorupa kokosa

ostrożnie stąpać

wiosenne stokrotki

historia o smoku

przestronna sala

kosmiczne spodki

kostium krasnala

zastawa stołowa

pisanie listów

klasowa beksa

stalówka w obsadce

chusteczka do nosa

jasny salon

zaschnięty pisak

proste kreski

sprytny lis

rysunek artysty

proste rebusy

wysmukłe storczyki

laska staruszka

ssane pastylki

zepsuta słuchawka

pisemny sprawdzian

zasłużone oklaski

pasta z sardynek

ósma warstwa

perkusja Staszka

wystawiane jasełka

schwytana gąska

szósta osoba

pusty skarbiec

wysokie Sudety

swędzenie nosa

ostra kosa

Głoska Z

Głoska Z na początku wyrazów:

zapach zupy

zatkany zlew

zapalona zapałka

złoty znak

zepsuty zamek

znana zagadka

znaleziona zguba

zakupiona zapalniczka

zadyszany zapaśnik

zburzony zamek

zamoknięte zapasy

znakomita zupa

zwykłe zadanie

zakończone zakupy

zaciszna zatoka

złoty znaczek

zaczarowany zakątek

zapisane zeszyty

zamówione zrazy

zaufany zawodnik

zepsuty ząb

znaki zodiaku

zwinna zebra

zapomniany zamek

zgubiony zegarek

zgaszone zapałki

zaraz zasnę

zepsuta zasuwa

zmartwiona Zyta

zburzony zamek

zwyciężyć w zawodach

zdarta zelówka

zakładka Zosi

zapłacić złotówkę

zapada zmrok

zabrane złoto

zjedzone zapasy

zebrane zboże

zuchwały zbój

zapisane zdanie

zupełne zero

zawód zduna

zabawki Zosi

zamknięta zagroda

znaleziona zguba

zadane zadanie

zapalony znicz

złośliwy Zenek

zgodna Zyta

zapełniony zbiornik

znany zespół

zabytkowa zbroja

zalety Zuzi

zupełny zamęt

zasiany zagon

zmartwiona Zosia

zapełniony zlew

zezowaty Zbyszek

zachmurzona zatoka

zajęty zajazd

znane ZOO

zawieszone zasłony

zamyślona Zuzanna

zrozumiałe zadanie

złoża złota

zbiór znaczków

zwycięstwo w zawodach

zachwycony Zbyszek

zadowolony zawodnik

zdjęte zdjęcia

zgrzytać zębami

zazdrosny Zdzich

zniszczone zasłony

zatajone zdarzenie

zważone zakupy

zerwane zawilce

zadowolony z zajęć

Zbyszek zabłądził

zapowiedziane zastępstwo

złapana zdobycz

zniknął w zaspie

zatrzymany złodziej

zbiórka zuchów

zmierzone zasłony

zniknąć za zakrętem

zaraz zaczynamy

znakomita zabawa

zachęcać do zabawy

złe zamiary

zmywać zastawę

zanieść zaproszenie

zakładka w zeszycie

zardzewiałe zawiasy

Głoska Z w różnych pozycjach wyrazowych:

zaplecze magazynu

zgraja łobuzów

zabroniona jazda

brązowa waliza

lizak Izy

kazanie filozofa

muzealna waza

wiązanka bzu

zamknięte muzeum

zdany egzamin

ozdobny gwizdek

dozorca zamiata

wizyta kuzyna

zepsuty wózek

waza zupy

pojazdy zwalniają

muzyka kobzy

zostawione gruzy

zjedzona zupa

kuzyn Cezary

impreza muzyczna

język kozy

płozy wozu

wizytówka Elizy

muzealna waza

złamany paznokieć

puzon Zygmunta

zwinna koza

zamiatać izbę

zasyłać pozdrowienia

zezowaty Bazyli

zachęcać do

zobaczyć dinozaura

zazdrosna Iza

zmęczony Cezary

zamoczona bluza

pokazywać prezent

znakomite mazurki

zrobić karuzelę

zasady obowiązują

zatańczyć mazura

zarząd gazety

zapiąć bluzę

pozowane zdjęcie

zaschnięty mazak

zawiązać węzeł

zaostrzyć pazury

zwiedzać Poznań

zła decyzja

Głoska C

Głoska C na początku wyrazów:

cukierek cytrynowy

cyrkiel Celinki

cedrowy cebrzyk

cymbałki Cygana

cudowna córka

cytrynowa cerata

cenne cacko

cały cukier

cegły i cement

cętkowana

cudzy

cenna cyna

Celinka całuje

Cezary celuje

Głoska C w różnych pozycjach wyrazowych:

cyrkowy pajac

mocny ocet

końcowa stacja

bolący palec

kwitnąca akacja

kłujący kolec

lekcja tańca

koniec wakacji

cały plecak

klocki Jacka

cynkowy łańcuch

cały placek

pachnący cynamon

akcent Francuza

końcowa lekcja

pracowite ręce

harcerski plecak

centrum Wrocławia

cerowany koc

mocowana kotwica

gorący lipiec

praca krawca

lecący latawiec

kojec malca

szumiący ocean

młócenie cepami

ceniony szewc

tysiąc owiec

obietnica Wacka

wkrótce północ

latający cepelin

cygaro Jacka

warcaby Celiny

cena akcji

lejce kucyka

cudowny taniec

mocny hamulec

kłujący jałowiec

cynowy widelec

centralny plac

koniec kuracji

wieniec z pszenicy

obcęgi tapicera

celująca ocena

nocny koncert

porcelanowa taca

turecki kupiec

cylinder Jacka

kocur Alicji

porcja cukru

cyrkowa pacynka

palący się piec

lecące ptactwo

praca kierowcy

latawiec chłopca

łańcuch na choince

motocykl Wacława

robotnicy cegielni

porcja jajecznicy

ocet w butelce

taca z owocami

książęcy pałac

mocne plecy

centralna ulica

świecąca tablica

cukrowy zając

końcowa decyzja

lekcja walca

kaczeńce na łące

gorący piec

kicający zając

owce bacy

całe abecadło

obiecuję pomóc

piwnica

forteca na granicy

cynowa miednica

pachnące owoce

placek z zakalcem

codzienny spacer

obietnica ojca

Głoska DZ

Głoska DZ w różnych pozycjach wyrazowych:

dzwonnik dzwoni

cudze pieniądze

rdzawy dzbanek

zardzewiałe ogrodzenie

jedzenie rodzynek

znudzeni koledzy

sadzonki kukurydzy

rdzawe rydze

wędzona bryndza

złudzenie nędzy

pędzące jędze

widzę miedzę 

cudza władza

sadzawka przy drodze

bardzo dzwoni

frędzle jędzy

Zestawienia dwuwyrazowe utrwalające artykulację głoski R

Głoska R na początku wyrazów:

rumiany rogalik

rozwijać rulon

Renata rozmawia

rozwieszać rajstopy

robić roladę

rozpocząć rejs

rower Romka

rozdarte rajstopy

rumianek Reginy

rajd rowerowy

rozszalały rój

rozpinać rękaw

robotnik rolny

rondel rosołu

regał Radka

ruchliwa ryba

różowy ręcznik

radosne rytmy

ryk rysia

rychły ratunek

rozważna rada

rysopis Ryśka

rytm rumby

rysunek Renaty

różne rebusy

rudy Rafał

resztka ryżu

rózga w ręce

różowa róża

równa rura

radosny Robert

ręczny rysunek

rogi renifera

rdzawy rum

rudy rydz

rozdarty rękaw

rozległe rżysko

rozbita ręka

rozpaczliwy ryk

różnobarwna rozeta

rakieta Radka

rumiane racuchy

renta Romana

ruchliwy robotnik

równy romb

rozumny robot

robaki rybaka

rozwiązywać rebusy

rozmawiać z Renią

robótki ręczne

reportaż z Rabki

rosić rośliny

rocznica rodziców

rozbiórka ratusza

rumieńce Renaty

rumak rycerza

rogale z rodzynkami

rozwijać rolety

Remek rośnie

roi się od ropuch

rolnik rozpyla

recytacja Reni

różne rasy

ratusz na rynku

rezerwat roślin

reszta roku

racja Roberta

rosyjska rewolucja

rozpoczęty remont

rustykalna rama

romantyczny Romeo

ranga Romana

rodzina Romów

rozmaite rozrywki

roznosić rurki

religijny Radek

rżący rumak

rozgrzany rożen

rozgłośnia radiowa

ruiny ratusza

rozmyślny rabunek

rozdęta ropucha

rozległa równina

rozważny Rafał

rwać rośliny

ruszać ręką

rabata z rezedą

rachunek z restauracji

ranny Rumun

rosnąca roślina

rozbiegane rumaki

rodzeństwo rozgląda się

radar na rondzie

renifer Rudolf

różne rekordy

radio relaks

resztki rosołu

Głoska R w różnych pozycjach wyrazowych:

radosny poranek

rekord narciarza

radio stereofoniczne

rewizja wyroku

refren szlagieru

redakcja programu

rolka papieru

rola aktora

rojące się szerszenie

relaksacyjny spacer

rozdział podręcznika

radiowy program

rozkaz porucznika

rozwiesić obrazy

rozkład trolejbusów

rozpocząć urlop

rozumny owczarek

roztropny Marek

równy horyzont

różnica charakterów

rozpalona iskra

rozgrzany piekarnik

ruda wiewiórka

różowe korale

retusz urody

rysunek tygrysa

romantyczny ogród

rosnące drożdże

rodowy herb

rozbite koryto

rejs kutrem

rywal  Wiktora

reklama proszku

rezultat wyborów

rozważny gracz

rozmowna Marysia

rozpięty sweter

rozpocząć pracę

rżnąć drewno

reguły gry

rybacki port

rodzinne skarby

rękopis utworu

ruchome ramię

rurki z kremem

rozległa górka

robić pranie

rozlewać oranżadę

rozbity kryształ

resztki deseru

ruskie pierogi

zardzewiałe ogrodzenie

urocza porcelana

kufer podróżny

morskie akwarium

skrobać rybę

ucierać krem

gryzione suchary

kroić arbuza

grać w karty

wycierać taboret

wrócić z Francji

stary zegar

obierać ogórki

kroić mizerię

poranna rosa

alarm pożarowy

pracowity pracownik

trudna praca

zrobić pranie

ćwierkanie wróbli

bursztynowa broszka

kroić sernik

czarna herbata

granatowy dres

struny gitary

czerwony krawat

sweter z kapturem

uprawiać truskawki

kręte dróżki

gromada wróbli

góra otrębów

karmić kury

stroić struny

wzory ubrania

stare fotografie

koronki Ireny

cytrynowa oranżada

uroczy urlop

trudna trasa

stary kredens

zdrowy tran

drewniaki Teresy

kryształowa karafka

kadra narodowa

podróż w tropiki

parę drobiazgów

strachliwy struś

strączki grochu

stary Kraków

gryzienie trawy

grypa i dreszcze

grabić ogród

kres podróży

kręgi i kreski

materiał w kratę

trącać struny

sekrety Krysi

zbierać okruchy

gromada harcerzy

centrum parku

trociny z tartaku

grać trojaka

natrętny komar

struny harfy

treść utworu

trafić w tarczę

wytrawny podróżnik

trudny sprawdzian

kręcić trąbą

barwny korowód

warszawska syrenka

środki transportu

wstrętne karaluchy

kropki biedronki

zdradzić sekret

witryna marketu

przykręcać lustro

dobry nastrój

transmisja z teatru

rysować ilustracje

pstrokata kurka

trochę atrakcji

litr tranu

drugi kadr

stragan z cytrynami

oprawiony obrazek

stary żyrandol

dropsy i landrynki

drogie futro

ubrać getry

trudny trening

futro z norek

dobry krawiec

trwałe tradycje

atramentowe pióro

druga strona

uprawiać agrest

zagroda krów

okrągły trawnik

gruba grusza

krajobraz Grecji

próbki produktów

naprawiać prąd

pęknięte pręty

drobny druk

prezent Bronka

potrawa z papryki

trudny wybór

torebka cukru

lakierowane drewno

strażacka drabina

ogrodzony teren

otwarte biuro

trujący muchomor

mądry doktor

królewski dwór

                                Opracowała – Hanna Niezabitowska